Yaş Kategorik Değişken midir? Verilerle, Hikâyelerle ve Hayatın İçinden Bir Bakış
Bazı kavramlar vardır ki günlük hayatımızda sürekli karşımıza çıkar ama derinlemesine düşündüğümüzde çok daha fazlasını anlatır. “Yaş” da bunlardan biridir. Yeni bir yıl kutlarken, bir doğum gününde pastadaki mumları üflerken ya da bir anket formunu doldururken… Peki istatistiksel ve bilimsel açıdan baktığımızda, yaş kategorik değişken midir yoksa niceliksel bir değer midir? Cevap, düşündüğünüzden daha ilginç ve çok katmanlı. Hadi birlikte bu kavramın derinliklerine doğru keyifli bir yolculuğa çıkalım.
—
Yaş Nedir? Veriden Fazlası
“Yaş” en basit tanımıyla bir insanın doğumundan itibaren geçen süredir. Sayılarla ifade edilir: 5 yaşındaki bir çocuk, 25 yaşında bir genç ya da 70 yaşındaki bir yaşlı gibi. Bu tanım ilk bakışta onun niceliksel (sayısal) bir değişken olduğunu düşündürebilir. Çünkü yaş; toplanabilir, çıkarılabilir, ortalaması alınabilir ve sayılarla analiz edilebilir.
Ancak işin rengi, verileri nasıl kullanmak istediğimize göre değişir. Aynı “yaş” verisi, farklı bir bağlamda kategorik bir değişken hâline gelebilir. İşte bu nedenle yaş, istatistikte hem niceliksel hem de kategorik olarak kullanılabilir. Buradaki fark, veriye bakış açımızda ve onu nasıl sınıflandırdığımızdadır.
—
Niceliksel ve Kategorik Arasındaki Fark
Öncelikle iki kavramı netleştirelim:
Niceliksel değişken, ölçülebilen ve sayısal olarak ifade edilen veridir. Yaş “25”, “42” veya “68” gibi değerlerle temsil edildiğinde bu gruba girer.
Kategorik değişken ise, verilerin sınıflara veya gruplara ayrıldığı durumlarda kullanılır. Örneğin, yaşları “çocuk”, “genç”, “yetişkin” ve “yaşlı” gibi kategorilere ayırdığımızda, artık elimizde kategorik bir değişken vardır.
Bu yüzden yaş, veriyi nasıl analiz ettiğimize bağlı olarak iki farklı dünyaya da ait olabilir. Veri bilimi açısından bu oldukça önemlidir çünkü modelin türü, analiz yöntemi ve sonuçların yorumu tamamen buna göre değişir.
—
Gerçek Hayattan Örneklerle Yaşın Kullanımı
1. Niceliksel Kullanım: Ortalama Yaş Analizi
Bir şehirde yaşayan insanların ortalama yaşını bulmak istiyorsanız, yaş verisini sayısal olarak ele alırsınız.
Örneğin:
10 kişinin yaşları: 18, 20, 25, 30, 32, 35, 40, 42, 50, 60
Ortalama yaş: 35,2
Burada yaş net bir şekilde niceliksel değişkendir çünkü matematiksel işlemlere uygundur.
2. Kategorik Kullanım: Pazarlama ve Sosyoloji Örneği
Bir e-ticaret sitesi, müşterilerini yaş gruplarına göre analiz etmek istiyorsa yaş artık kategorik değişken hâline gelir.
Örneğin:
0–12 yaş: Çocuk
13–25 yaş: Genç
26–45 yaş: Yetişkin
46+ yaş: Olgun
Bu durumda veri artık sayı değil, bir kategori etiketidir. Hangi grubun daha çok alışveriş yaptığını, hangi yaş kategorisinin hangi ürünlere ilgi gösterdiğini bu şekilde analiz etmek mümkündür.
—
İnsan Hikâyeleriyle Yaşın Dönüşümü
Veriyi sadece istatistiksel bir terim olarak görmek çoğu zaman onu dar bir çerçeveye hapseder. Oysa yaş, insanların hikâyelerinde farklı anlamlar taşır.
Örneğin, Ayşe 25 yaşında bir üniversite mezunu olarak iş hayatına adım atıyor. Ali 45 yaşında kariyerinde köklü bir değişiklik yapıyor. Fatma 65 yaşında emekli olup torunlarına vakit ayırıyor.
İşte bu hikâyelerde yaş sadece bir sayı değildir; bir dönüm noktası, bir kategorinin temsilcisi hâline gelir. Sosyologlar, psikologlar ve pazarlamacılar için bu kategoriler insanların davranışlarını anlamanın anahtarıdır.
—
Veri Biliminde Yaş: Stratejik Bir Karar
Makine öğrenmesi veya veri analizinde yaşın nasıl ele alınacağı stratejik bir karardır.
Regresyon analizinde, yaş genellikle niceliksel olarak kullanılır.
Karar ağaçları veya sınıflandırma problemlerinde, yaş kategorik olarak yeniden düzenlenebilir.
Bu nedenle yaş, verinin doğasına göre şekil değiştiren çok yönlü bir değişkendir. Bu esneklik, onun neden bu kadar önemli bir analiz unsuru olduğunu açıklar.
—
Sonuç: Yaş, Bağlama Göre Kimlik Değiştirir
Sonuç olarak, yaş hem kategorik hem de niceliksel bir değişken olabilir. Ölçmek ve hesaplamak istediğinizde niceliksel, sınıflandırmak ve gruplandırmak istediğinizde ise kategorik bir anlam taşır. Bu esneklik, yaş kavramını veri analizinde benzersiz kılar. Her birimizin yaşı bir sayıdan ibaret değildir; aynı zamanda bir hikâyeyi, bir dönemi, bir kategoriyi temsil eder.
Şimdi düşünme sırası sende:
Sen kendi yaşını bir sayı olarak mı görüyorsun yoksa bir dönüm noktası olarak mı? Yaş gruplarıyla ilgili gözlemlediğin ilginç farklar var mı? Yorumlarda deneyimlerini paylaş, birlikte bu veriyi daha anlamlı hâle getirelim.